Σε προηγούμενο άρθρο είχαμε αναλύσει τον ρόλο της χώρας μας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ. Δεδομένου όμως ότι Ελλάδα, Τουρκία και Βαλκάνια αποτελούν γεωπολιτικά μια ενιαία περιοχή, θα ήταν άστοχο να μην εξετάσουμε και τη σημασία των βαλκανικών κρατών για το ΝΑΤΟ. Επιπλέον, η υπηρεσία μου ως πολεμικού ανταποκριτή στον πόλεμο της Βοσνίας, μου δίνει ένα επιπλέον κίνητρο για να ασχοληθώ με το θέμα.
Μέχρι και τη δεκαετία του ’80, θα φαινόταν αστείο αν κάποιος ισχυριζόταν ότι θα κατέρρεαν τα κομμουνιστικά καθεστώτα και τα περισσότερα από τα κράτη θα γίνονταν μέλη του «εχθρού». Και όμως, σήμερα, όλα τα κράτη της Βαλκανικής έχουν θεσμοθετημένη σχέση με το ΝΑΤΟ, είτε ως μέλη του είτε μέσω του προγράμματος PfP (Σύμπραξη για την Ειρήνη), όπως προέκυψε από τη Διάσκεψη Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Ρήγα της Λεττονίας, τον Νοέμβριο του 2006.
Είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι οι πρώτες επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, έξω από τα σύνορά του, εντοπίζονται στα Βαλκάνια και, συγκεκριμένα, στον χώρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το 1994, το ΝΑΤΟ εμπλέκεται στρατιωτικά προκειμένου να τερματίσει την εμφύλια σύγκρουση στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη. Αυτή η εμπλοκή οδήγησε στην υπογραφή της Συμφωνίας του Dayton (14 Δεκεμβρίου 1995) και στην ανάπτυξη πολυεθνικής δύναμης 60.000 ανδρών, υπό τη διοίκηση του ΝΑΤΟ, με την ονομασία IFOR - Implementation Force (Δύναμη Επιβολής της Ειρήνης). Από τον Δεκέμβριο του 1996 η IFOR αντικαθίσταται από την SFOR - Stabilization Force (Δύναμη Σταθεροποίησης), ενώ η νατοϊκή αποστολή έληξε τoν Νοέμβριο του 2004, με την ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής επιχείρησης ALTHEA. Το ΝΑΤΟ, αφενός για να συνεχίσει την παρουσία του στη χώρα, αφετέρου για να διαμορφώσει τις συνθήκες μελλοντικής ένταξης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στη Συμμαχία, εγκατέστησε στο Σεράγεβο το ΝΑΤΟϊκό Στρατηγείο (Sarajevo NATO Headquarters).
Στη συνέχεια, και κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Κοσσυφοπέδιο, το ΝΑΤΟ ενεπλάκη στις αεροπορικές επιδρομές εναντίον της Γιουγκοσλαβίας, στο πλαίσιο της επιχείρησης Operation Allied Force. Η επιχείρηση διήρκεσε από τις 24 Μαρτίου έως τις 10 Ιουνίου 1999 και οδήγησε στη απόσυρση των Γιουγκοσλαβικών δυνάμεων από το Κόσσοβο, στην έκδοση του Ψηφίσματος 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και στην εγκατάσταση της διεθνούς ειρηνευτικής Δύναμης KFOR, υπό τη διοίκηση του ΝΑΤΟ, η οποία εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι σήμερα.
Από όλα τα παραπάνω συνάγεται ότι η παρουσία του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια είναι κάτι παραπάνω από εμφανής. Επιπλέον, τον Μάρτιο του 2004, δύο κράτη της Βαλκανικής, η Βουλγαρία και η Ρουμανία γίνονται πλήρη μέλη της Συμμαχίας. Η ένταξη των δύο κρατών είχε τόσο σημειολογική όσο και πρακτική σημασία. Σημειολογική διότι δύο χώρες που στο παρελθόν ανήκαν στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας γίνονται πλέον μέλη του ΝΑΤΟ. Πολύ περισσότερο δε για τη Βουλγαρία που αποτελούσε ιστορικά τον πιο πιστό σύμμαχο της Ρωσίας, είτε της τσαρικής είτε της ΕΣΣΔ. Ωστόσο και η πρακτική σημασία ήταν τεράστια, αφού ο ενιαίος χώρος του ΝΑΤΟ αποκτά σύνορα στη Μαύρη Θάλασσα. Επιπλέον, η Ρουμανία βρίσκεται σε μεγάλη εγγύτητα προς τη Ρωσία, με αποτέλεσμα να είναι εφικτή η απρόσκοπτη μεταφορά και ανάπτυξη συμμαχικών συμβατικών δυνάμεων.
Θα πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι στο Κόσσοβο και σε εγγύτητα με τα σύνορα των Σκοπίων, έχει κατασκευαστεί η αμερικανική βάση Bondsteel, μια από τις μεγαλύτερες βάσεις των ΗΠΑ στον κόσμο, η οποία τελεί υπό τη διοίκηση της KFOR και αποτελεί έδρα του Ανατολικού Πολυεθνικού Σχηματισμού Μάχης της KFOR (MNBG-E). Η συγκεκριμένη βάση έχει τη δυνατότητα να υποστηρίξει, απρόσκοπτα, νατοϊκές επιχειρήσεις για πολύ μεγάλο χρόνο.
Τέλος, το 2009 ενσωματώνεται η Αλβανία στη Βορειοατλαντική Συμμαχία, ενώ το 2017, το μικροσκοπικό Μαυροβούνιο γίνεται το 29ο κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ. Η ένταξη του Μαυροβουνίου ήταν ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού του έτρεφε φιλορωσικά αισθήματα, ενώ, πλέον, ολόκληρη η ευρωπαϊκή ακτή της Μεσογείου καθίσταται χώρος του ΝΑΤΟ.
Το επόμενο στοίχημα του ΝΑΤΟ είναι η ολοκλήρωση της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων και συγκεκριμένα της ΠΓΔΜ, της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης, του Κοσσόβου και αν είναι δυνατόν και της Σερβίας. Για τον λόγο αυτόν, τον Απρίλιο του 2002, και αφού είχε υπογραφεί η Συμφωνία της Οχρίδας που έδινε πολλά δικαιώματα στους Αλβανούς της ΠΓΔΜ, το ΝΑΤΟ εγκαθιστά στα Σκόπια το Νατοϊκό Στρατηγείο (Skopje NATO Headquarters). Το Στρατηγείο αυτό, όπως και το αντίστοιχο στο Σεράγεβο, έχει ως αποστολή τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την ένταξη της χώρας στη Συμμαχία.
Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που υποχρεώνουν το ΝΑΤΟ να επιδιώξει την ένταξη αυτών των χωρών στη Συμμαχία;
• Η επιρροή που ασκεί η Ρωσία σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού τους και ιδιαίτερα σε αυτές που ανήκουν στο ορθόδοξο δόγμα. Η Ρωσία, σύμφωνα με το ΝΑΤΟ, εκμεταλλεύεται το γεγονός της φτώχιας, της ανεργίας και της έλλειψης προοπτικής, αλλά και τις εφιαλτικές μνήμες του πρόσφατου παρελθόντος που σχετίζονται με τις νατοϊκές επεμβάσεις. Έτσι, με τη χρήση προπαγάνδας ή οικονομικών παροχών ενισχύει τα φιλορωσικά αισθήματα και τροφοδοτεί το μίσος ενάντια στη Δύση. Ιδιαίτερα επιρρεπείς στη ρωσική επιρροή ήταν οι πληθυσμοί της Σερβίας και του Μαυροβουνίου και της ΠΓΔΜ, καθώς και οι σερβικοί πληθυσμοί της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (Republika Srpska) και του Κοσσόβου. Το ΝΑΤΟ εκτιμά ότι η ένταξη αυτών των χωρών θα αποτελέσει ανάχωμα για την επέκταση της ρωσικής επιρροής.
• Η δημιουργία μιας νατοϊκής ζώνης στο υπογάστριο της Ρωσίας, στην οποία θα μπορούν να αναπτυχθούν συμβατικές δυνάμεις σε περίπτωση κλιμάκωσης της κατάστασης.
• Ο έλεγχος της τρομοκρατίας. Τα κυκλώματα της διεθνούς τρομοκρατίας διέρχονται μέσα από τις χώρες των Βαλκανίων, προκειμένου να προωθηθούν στην καρδιά της Ευρώπης. Πέραν όμως αυτού, κάποιες από τις Βαλκανικές χώρες που διαθέτουν μουσουλμανικό πληθυσμό, έχουν κύριο ρόλο στην ενίσχυση της διεθνούς τρομοκρατίας. Η ριζοσπαστικοποίηση πολλών νεαρών μουσουλμάνων στη Βοσνία και στο Κόσσοβο, που επιτεύχθηκε χάρη στις προσπάθειες της Τουρκίας και της Σαουδικής Αραβίας, τροφοδοτούσε για πολλά χρόνια την τρομοκρατία στην Ευρώπη. Η ένταξη, λοιπόν, των βαλκανικών χωρών στη Βορειοατλαντική Συμμαχία, εκτιμάται ότι θα αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα για την ανάσχεση της διεθνούς τρομοκρατίας.
• Η αποδυνάμωση των εθνικιστικών εντάσεων, οι οποίες έχουν σοβαρή παράδοση, αφού ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος ξεκίνησε από τα Βαλκάνια.
• Η δημιουργία μιας εκτεταμένης περιοχής, από την οποία θα καθίσταται εφικτός ο έλεγχος της Ανατολικής Μεσογείου.
• Η ενεργειακή ασφάλεια της Δύσης. Δεδομένου ότι ένα μεγάλο ποσοστό της ενέργειας που καταναλώνει η Δύση διέρχεται, μέσω αγωγών, από τα Βαλκάνια, η ένταξη των χωρών αυτών στο ΝΑΤΟ θα ενισχύσει την ασφάλεια και θα αποτρέψει πιθανούς κινδύνους.
• Η προώθηση αμυντικών συστημάτων των πολεμικών βιομηχανιών των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, καθώς οι εν λόγω χώρες διαθέτουν απαρχαιωμένο σοβιετικό εξοπλισμό.
• Τέλος, ένας άλλος λόγος είναι η ανάσχεση της κινεζικής προσπάθειας να εισχωρήσει στην Ευρώπη, καθώς τα βαλκανικά κράτη αποτελούν μέρος της κινεζικής πρωτοβουλίας: «Δρόμος του Μεταξιού» (Belt and Road Initiative). Σε αυτό το πλαίσιο, η Κίνα επιδιώκει την εξαγορά ή τη δημιουργία υποδομών (δρόμοι, λιμάνια, σιδηροδρομικές γραμμές), προκειμένου να κατακλύσει την ευρωπαϊκή ήπειρο με φθηνά και ανταγωνιστικά προϊόντα. Βέβαια, η κινεζική επιρροή περιορίζεται αποκλειστικά στον οικονομικό τομέα, όμως κανείς δεν είναι βέβαιος αναφορικά με ενδεχόμενες μελλοντικές γεωπολιτικές φιλοδοξίες του Πεκίνου.
Το ερώτημα, λοιπόν που προκύπτει είναι αν τελικά το ΝΑΤΟ καταφέρει να υλοποιήσει το όραμά του, που είναι η ένταξη και των υπολοίπων χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στη Συμμαχία. Είναι βέβαιο ότι η ΠΓΔΜ θα ενταχθεί στις συμμαχικές δομές εν ευθέτω χρόνο, και αυτό χάρη στην Ελλάδα που υπέγραψε τη Συμφωνία των Πρεσπών, μια επιζήμια εθνικά συμφωνία.
Όσον αφορά το Κόσσοβο εκτιμάται ότι βρισκόμαστε στην αρχή μιας μακράς διαδικασίας, αφού πιθανή αναγνώρισή του από τον ΟΗΕ θα δημιουργήσει αλυσιδωτές εκρήξεις σε βαλκανικές χώρες που έχουν εθνικές μειονότητες. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη δεν θεωρείται πιθανό να ενταχθεί στη Βορειοατλαντική Συμμαχία στο εγγύς μέλλον, λόγω της σφοδρής αντίδρασης του πληθυσμού της Σερβικής Δημοκρατίας και της ισχυρότατης επιρροής που ασκεί η Μόσχα μεταξύ του ορθόδοξου πληθυσμού.
Τέλος, το πλέον απίθανο σενάριο είναι η ένταξη της Σερβίας στο ΝΑΤΟ, καθώς κάτι τέτοιο έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με τα συμφέροντα της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Επιπλέον, οποιοσδήποτε πολιτικός επιδιώξει μια τέτοια εξέλιξη θα υπογράψει τον πολιτικό του θάνατο, λόγω των αντινατοϊκών αισθημάτων του πληθυσμού. Μια εναλλακτική λύση για τη Σερβία θα είναι η ένταξή της στην ΕΕ, που είναι αποδεκτή μεταξύ του πληθυσμού, υπό τον όρο ότι θα επιλυθεί το πρόβλημα του Κοσσυφοπεδίου.
Κλείνοντας, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι μια ευχή. Όλη αυτή η κατάσταση να είναι τελικά προς το καλό της περιοχής. Οι βαλκανικοί λαοί έχουν ζήσει εφιαλτικές στιγμές, κυρίως, λόγω των εθνοτικών προβλημάτων. Και αξίζει πλέον, να ζήσουν με ειρήνη, συναδέλφωση και σε συνθήκες ευημερίας.
