Ενώ τα προγράμματα πρόληψης των ναρκωτικών ψυχορραγούν και τα προγράμματα υποκατάστασης έχουν εκφυλιστεί στην απλή χορήγηση ναρκωτικών χαπιών, η κυβέρνηση αποφασίζει την ίδρυση «χώρων ελεγχόμενης χρήσης ναρκωτικών», ως μία «νέα πολιτική» στην αντιμετώπιση του προβλήματος…

Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία πρόταση που είχε κάνει πριν από δύο χρόνια ο δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης και υποστηρίζουν με ενθουσιασμό Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, οι οποίες και θα κληθούν να την υλοποιήσουν, αφού είναι απολύτως παράνομο να διευκολύνει το κράτος τους τοξικοεξαρτημένους να κάνουν χρήση παράνομων και απαγορευμένων ουσιών που οδηγούν με βεβαιότητα σε ανεπανόρθωτες βλάβες της υγείας τους και τον θάνατο.

Οι «χώροι ελεγχόμενης χρήσης ναρκωτικών» (ένας ευφημισμός για τα shooting rooms) έχουν μία σύντομη και εξαιρετικά “θολή” ιστορία διεθνώς, καθώς τα περισσότερα στοιχεία γύρω από τη λειτουργία τους, δίνονται από τις ίδιες τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που λειτουργούν τους χώρους αυτούς και όχι από ανεξάρτητες τοπικές ή κρατικές αρχές.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ “ΧΩΡΟΙ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗΣ ΧΡΗΣΗΣ”

Τα shooting rooms πρωτοεμφανίστηκαν τη δεκαετία του ’80 στην Ελβετία ως μία απελπισμένη αντίδραση της Ζυρίχης και της Γενεύης στην κατακόρυφη αύξηση των θανάτων από τη χρήση ναρκωτικών και την υψηλή μετάδοση του ΗΙV AIDS από επαναχρησιμοποιημένες σύριγγες. Ήταν τότε που μεγάλοι πληθυσμοί τοξικοεξαρτημένων καταλάμβαναν πάρκα και δημοφιλή σημεία των ακριβών αυτών πόλεων και οι αρχές προσπαθούσαν να «βγάλουν από τη βιτρίνα» την εξαθλίωση που είχε φέρει η ανεκτικότητά τους στην εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών.

Η ιδέα ήταν να δημιουργηθούν χώροι, απαγορευμένοι στην Αστυνομία, μέσα στους οποίους οι εξαρτημένοι θα έφερναν τις ναρκωτικές ουσίες και θα τις χρησιμοποιούσαν με καθαρές σύριγγες και με την παρουσία νοσηλευτικού προσωπικού, το οποίο θα παρενέβαινε στην περίπτωση υπερδοσολογίας, επαναφέροντας τους στη ζωή. Οι «χώροι ελεγχόμενης χρήσης» στην πραγματικότητα αποτελούνταν από θρανία με διαχωριστικά από τις δύο πλευρές όπου γινόταν η χρήση, και ένα καθιστικό, όπου φιλοξενούνταν οι εξαρτημένοι κατά τη διάρκεια της τοξίκωσης («ντάγκλας»).

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ΜΟΝΟ ΣΤΟΥΣ ΤΟΞΙΚΟΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΥΣ

Η δημιουργία των shooting rooms ονομάστηκε «πρόγραμμα μείωσης της βλάβης από τα ναρκωτικά» και θεωρητικά θα εξυπηρετούσε στη μείωση της βλάβης τόσο των ίδιων των τοξικοεξαρτημένων, όσο και της κοινωνίας.

Στην πρώτη κατεύθυνση φαίνεται ότι απέδωσε καρπούς. Στα περίπου 100 τέτοια shooting rooms που λειτουργούν αυτή τη στιγμή σε πόλεις της Ευρώπης, του Καναδά και της Αυστραλίας, δεν υπάρχουν θάνατοι εξαρτημένων μέσα στους ίδιους τους χώρους, ενώ οι χρήστες απολαμβάνουν μία υποτυπώδη παροχή υγειονομικών υπηρεσιών και θεωρητικά αποκτούν και πάλι επαφή με την κοινωνία, μία επαφή που ενδεχομένως θα τους οδηγήσει σε κάποιο πρόγραμμα απεξάρτησης (δυστυχώς μέχρι στιγμής το ποσοστό όσων χρησιμοποιούν τα shooting rooms και τελικά ζητούν να ενταχθούν σε πρόγραμμα απεξάρτησης είναι μικρότερο του 10%).

Στη δεύτερη κατεύθυνση, δηλαδή στη μείωσης της βλάβης της κοινωνίας, τα αποτελέσματα είναι ουσιαστικά ανύπαρκτα:

Μπορεί σε επίπεδο «βιτρίνας» των πόλεων να μην υπάρχουν τόσοι πολλοί εξαρτημένοι με τη σύριγγα στο μπράτσο σε κοινή θέα, αλλά η ρουτίνα τους παραμένει η ίδια, με τη συνάθροιση σε αυτοσχέδιες πιάτσες και την κατάβασή τους στην τυπική πορεία του εξαρτημένου: εξάντληση όλων των προσωπικών πόρων, καταστροφή του οικογενειακού περιβάλλοντος, διακίνηση ναρκωτικών, κλοπές και πορνεία για την εξασφάλιση της δόσης.

Το βασικό θέμα των τοξικοεξαρτημένων άλλωστε, δεν υπήρξε ποτέ σε ποιο σημείο της πόλης θα κάνουν τη χρήση των ναρκωτικών αλλά που και πως θα βρουν τα ναρκωτικά για τη χρήση τους. Και σε αυτό το θέμα οι «χώροι ελεγχόμενης χρήσης» δεν έχουν να δώσουν καμία απάντηση.

ΑΚΜΑΙΟ ΤΟ ΠΡΕΖΕΜΠΟΡΙΟ – “ΕΞΕΥΓΕΝΙΣΜΕΝΗ ΓΚΕΤΟΠΟΙΗΣΗ” ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ

Με τη «νέα πολιτική» για τα ναρκωτικά το πρεζεμπόριο συνεχίζει να ανθεί και να αναπτύσσεται, προσπαθώντας να αποκτήσει όλο και περισσότερους πελάτες, οι οποίοι βέβαια δεν μπορούν με κανένα νόμιμο τρόπο να ικανοποιήσουν το κόστος της εξάρτησής τους και νομοτελειακά οδηγούνται στην παραβατικότητα. Οι πιάτσες απλώνονται γύρω από τους χώρους ελεγχόμενης χρήσης ή σχετικά κοντά τους, αφού η Αστυνομία θεσμοθετημένα κάνει τα «στραβά μάτια» και δεν ελέγχει τους ανθρώπους που θα μπουν σε αυτούς τους χώρους (το λιανεμπόριο ναρκωτικών είναι πρακτικά ελεύθερο γύρω από τους χώρους).

Σε επίπεδο κοινωνικής αντίληψης, οι «χώροι ελεγχόμενης χρήσης ναρκωτικών» σηματοδοτούν τη συμφιλίωση αντί για την αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών, την εξευγενισμένη γκετοποίηση των χρηστών στους συγκεκριμένους «ελεγχόμενους χώρους», αλλά και το μήνυμα ότι η κοινωνία είναι παρούσα για να βοηθήσει στη συνέχιση της χρήσης και όχι για να δώσει χέρι βοηθείας για να βγει κάποιος από τη χρήση.

Το «δόγμα» που επί χρόνια επικρατούσε σε ορισμένες θεραπευτικές κοινότητες, ότι «μόνο όταν πιάσει πάτο (rock bottom) ένας χρήστης, τότε θα ζητήσει τη σωτηρία του», δίνει τη θέση του στην «ανεκτικότητα» και τη συντήρηση της τοξικοεξάρτησης.

ΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΚΑΙ Η ΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΖΥΡΙΧΗΣ

Το αδιέξοδο του προγράμματος των «χώρων ελεγχόμενης χρήσης» διαπίστωσε πρώτη η Ζυρίχη, η πόλη που το είχε εφεύρει. Καταγράφοντας ανύπαρκτη μείωση της κοινωνικής βλάβης, έκανε μία στροφή 90 μοιρών, διαθέτοντας πλέον μονάδες χορήγησης ναρκωτικών και όχι απλής διευκόλυνσης της χρήσης τους. 1.500 άτομα αυτή τη στιγμή στη Ζυρίχη είναι εγγεγραμμένα σε κέντρα λήψης ναρκωτικών, όπου συγκεκριμένες ώρες της ημέρας πηγαίνουν και κάνουν χρήση συνθετικής ηρωίνης που παράγει και διαθέτει το ίδιο το κράτος. Τα πρώτα αποτελέσματα είναι θεαματικά για τη συρρίκνωση του εμπορίου ναρκωτικών και την παραβατικότητα από τους τοξικοεξαρτημένους, αφού κανείς τους πλέον δεν χρειάζεται να κλέψει, να διακινήσει ναρκωτικά, ούτε να εκπορνευτεί για την εξασφάλιση της δόσης του. Επιπλέον σε επίπεδο «κοινωνικής αντίληψης» και «μηνύματος», με την κρατική χορήγηση ηρωίνης, η τοξικοεξάρτηση απεκδύεται από κάθε τι «αντισυμβατικό» και «επαναστατικό» – παύει δηλαδή να φαντάζει σε νέους ανθρώπους ως ένα επικίνδυνο αλλά συναρπαστικό life style – και καταπίπτει σε επίπεδο «ασθένειας». Ο τοξικοεξαρτημένος βρίσκεται σε ανάλογη θέση με τον ασθενή που χρειάζεται να κάνει αιμοκάθαρση σε τακτά διαστήματα, τον καρκινοπαθή που πρέπει να υποβάλλεται σε θεραπείες, τον οροθετικό που πρέπει να παίρνει τη θεραπεία του και τόσους άλλους χρόνιους ασθενείς που αντιμετωπίζουν μία ασθένεια και δεν είναι «ζηλευτή» από κανέναν.

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Και το νέο πρόγραμμα της Ζυρίχης δεν έχει να δείξει σημαντικά αποτελέσματα σε σχέση με χρήστες που τελικά ζητούν βοήθεια για την απεξάρτησή τους, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι αρκετοί έχουν καταφέρει να ξαναχτίσουν κάποια κανονικότητα στη ζωή τους, μακριά από την εμμονική αναζήτηση ναρκωτικών, η οποία συνέχιζε όσο είχαν στη διάθεσή τους μόνο «χώρους ελεγχόμενης χρήσης».

Ασφαλώς από το πρόγραμμα της Ζυρίχης προκύπτουν σημαντικά κοινωνικά θέματα προς διαπραγμάτευση, όπως «γιατί το κράτος να παράγει και να προσφέρει μία ουσία που προκαλεί βλάβη στους ανθρώπους;» ή «γιατί να δαπανώνται χρήματα των φορολογουμένων για τη διατήρηση της εξάρτησης κάποιων;». «Μήπως μία τέτοια λογική μας οδηγήσει στη χορήγηση τσιγάρων στους εθισμένους στη νικοτίνη, αλκοόλ στους αλκοολικούς και χρήματα στους εθισμένους στον τζόγο;»

Η απάντηση περιέχεται στη φράση «μείωση της βλάβης στην κοινωνία».

Μόνο αυτή επιτυγχάνεται με το πρόγραμμα της Ζυρίχης, ενώ μένει ανολοκλήρωτη με τους απλούς «χώρους ελεγχόμενους χρήσης ναρκωτικών», που θέλει η κυβέρνηση να φέρει στην Ελλάδα.

ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΑΜΕ ΑΡΚΕΤΑ;

Πριν όμως ακόμα εξετάσουμε αυτά τα πειραματικά προγράμματα, είτε είναι αδιέξοδα, είτε λογικοφανή, ίσως θα πρέπει να απαντήσουμε στο βασικό ερώτημα:

Είμαστε σίγουροι ότι απέτυχαν οι πολιτικές της πρόληψης των ναρκωτικών, η καταστολή της εμπορίας και τα προγράμματα αποτοξίνωσης των χρηστών;

Προσπαθήσαμε αρκετά, αλλά απέτυχαν; 

Ή μήπως τα παροπλίσαμε την τελευταία δεκαετία και τώρα ψάχνουμε για εύκολες, πρόχειρες ή ακόμα και «μαγικές» λύσεις; 

Σε αντίθεση με τη Ζυρίχη που τροποποίησε το πρόγραμμα “ελεγχόμενης χρήσης” μετά τα απογοητευτικά αποτελέσματα για τη μείωση της κοινωνικής βλάβης, το Βανκούβερ του Καναδά επιμένει στο πρόγραμμα, ανοίγοντας ακόμα περισσότερους τέτοιους χώρους μέσω ΜΚΟ, όπως ο συγκεκριμένος στην East Hastings από την “Οverdose Prevention Society”. Όμως τα αποτελέσματα δεν είναι θετικά…

Οι “χώροι ελεγχόμενης χρήσης” στο Βανκούβερ υποτίθεται ότι θα ανακούφιζαν την περιοχή βόρεια της Hastings Street στο κέντρο της πόλης, όπου καθημερινά απλώνεται ένα μεγάλο παζάρι τοξικοεξαρετημένων με σκουπίδια και κλεμμένα είδη… Παρά το πέρασμα σχεδόν δύο δεκαετιών, δεν υπάρχουν ορατά αποτελέσματα, ενώ κάποιες προσπάθειες ανάταξης της περιοχής δεν έχουν καρποφορήσει…