Αλέξης Καλοκαιρινός
Οι ρωσικές αρχές κατηγόρησαν προχτές τους «Ουκρανούς εθνικιστές» για βομβαρδισμό αμάχων στη «Λαϊκή Δημοκρατία του Λουχάνσκ». Η οβίδα ήταν ρωσική. Μην εκπλαγείτε αν τις επόμενες μέρες ακούσετε για μια βομβιστική επίθεση με θύματα στο κέντρο της Μόσχας, την οποία προκάλεσαν οι «Ουκρανοί νεοναζί». Ο Βλαντιμίρ Πούτιν αναρριχήθηκε στην εξουσία της Ρωσίας προκαλώντας τον πόλεμο στην Τσετσενία, οργανώνοντας προηγουμένως, το 1999, δολοφονίες αθώων Ρώσων πολιτών από τις μυστικές ρωσικές υπηρεσίες (από τις οποίες προέρχεται), τις οποίες χρέωσε σε Τσετσένους αντάρτες. Η συνέχεια είναι γνωστή: Το Γκρόζνι ισοπεδώθηκε, όπως ισοπεδώνεται τώρα η Μαριούπολη. Ενδιαμέσως, ο Ρώσος ηγέτης ισοπέδωσε το Χαλέπι της Συρίας.
Όμως, τώρα, ο δρόμος που έχει πάρει ο Πούτιν δεν έχει επιστροφή. Το εναλλακτικό σχέδιο που έθεσε σε εφαρμογή μετά την αποτυχία του βασικού σχεδίου του, να καταληφθεί μέσα σε λίγες ώρες το Κίεβο και να εγκατασταθεί εκεί μια κυβέρνηση-μαριονέττα, έχει δυο βασικά χαρακτηριστικά: Πρώτο, επίθεση κατά των αμάχων με μαζικά και χωρίς διάκριση πλήγματα στον ουκρανικό πληθυσμό και καταστροφή των υποδομών της χώρας. Δεύτερο, προληπτική εκκαθάριση των μυστικών υπηρεσιών της Ρωσίας, από τους κόλπους των οποίων μπορεί κυρίως να προέλθει ο κίνδυνος για την εξουσία του.
Ο Πούτιν επιβεβαιώνει τον εαυτό του: ποτέ δεν υπολόγιζε τις ανθρώπινες ζωές, σε οποιαδήποτε κλίμακα. Με το σύστημα εξουσίας του, που πλαισιώνεται από τους περιώνυμους ολιγάρχες, αλλά στηρίζεται στην ένοπλη ισχύ και το δίκτυο πληροφοριών και ελέγχου των υπηρεσιών ασφαλείας, καταληστεύει τους Ρώσους πολίτες έχοντας υφαρπάξει τον πλούτο της χώρας. Τώρα, όμως, βρίσκεται στη δυσκολότερη θέση. Η ειρωνεία της Ιστορίας είναι ότι στρεφόμενος ανοιχτά κατά της «υλιστικής και ανήθικης» Δύσης προβάλλει σ’ αυτήν την εικόνα που της φιλοτέχνησε, αντεστραμμένη.
Πράγματι, εκτός από την ταχεία εμπέδωση της εθνικής συνείδησης στους Ουκρανούς, ο Ρώσος πρόεδρος, πέτυχε να προκαλέσει στη Δύση αίσθηση ενότητας και συσπείρωσης γύρω από τις βασικές ανθρώπινες αξίες. Στην ίδια Δύση που ως χτες ανεχόταν την κλεπτοκρατία του Πούτιν και έκανε επικερδέστατες μπίζνες με το ληστρικό σύστημα εξουσίας του. Κανείς δυτικός ηγέτης δεν είχε ζητήσει διεθνές δικαστήριο όταν ο Πούτιν ισοπέδωνε το Γκρόζνι και το Χαλέπι. Όμως, τώρα, φέρνοντας τον πόλεμο στην Ευρώπη, ο Πούτιν πέρασε την κόκκινη γραμμή. Αυτή η υπέρβαση δεν αναγνωρίζεται ρητά από τους δυτικούς ηγέτες που κάνουν ότι μπορούν για να αποφύγουν την ευθεία πολεμική εμπλοκή, που πράγματι θα είχε (ή, θα έχει) ολέθριες συνέπειες για τον κόσμο ολόκληρο.
Όμως, ο δρόμος που έχει πάρει ο Πούτιν δεν έχει επιστροφή, και αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει επιστροφή στο παγκόσμιο status quo ante (πρότερο καθεστώς). Αν ο Πούτιν επικρατήσει καθυποτάσσοντας την Ουκρανία με τις μεθόδους τις οποίες μετέρχεται, αυτό θα είναι αφόρητο για τον Δυτικό κόσμο. Την πολεμική επικράτηση του Πούτιν υπό τις δεδομένες συνθήκες εύχεται προφανώς η κινεζική ηγεσία: ταπείνωση της Δύσης και εξασθένιση του Πούτιν, που θα δώσει την ευκαιρία να διαρπαγεί από την κινεζική νομενκλατούρα ο υπολειπόμενος πλούτος της Ρωσίας και να εδραιωθεί η γεωπολιτική θέση της Κίνας που περιμένει την ώρα να εισβάλει και να καταλάβει την Ταϊβάν.
Η Δύση δεν μπορεί πλέον να τερματίσει την αντιπαράθεση με τον Πούτιν, με ό,τι αυτό σημαίνει – και για την Δύση και για τον Πούτιν. Με δυο λόγια, η αντιπαράθεση θα τερματιστεί με το τέλος του Πούτιν. Το ζήτημα είναι πόσους και ποιους θα πάρει μαζί του ο Ρώσος δικτάτορας: το περιβάλλον του και τον στενό κύκλο της δεσποτικής εξουσίας του ή τον κόσμο ολόκληρο. Για τον ίδιο η διαφορά είναι μικρή, κι αν έχει να επιλέξει, πιστός στον εαυτό του, θα επιλέξει το δεύτερο. Το ζήτημα, λοιπόν, είναι να μη του δοθεί η δυνατότητα της επιλογής, ακόμα κι αν προσωρινά επικρατήσει στρατιωτικά σε μια κατεστραμμένη Ουκρανία.
Ωστόσο, ήδη, το ηθικό βάρος της αποδοχής μιας τέτοιας ενδεχόμενης εξέλιξης, δηλαδή η ανοχή αυτής της καταστροφής, δεν μας επιτρέπει να κοιτάζουμε τους εαυτούς μας ήσυχοι στον καθρέφτη. Όμως, ακόμα κι αν αποστρέψουμε το βλέμμα, θα δούμε το Γκρόζνι και το Χαλέπι. Δεν είμαστε αθώοι του αίματος. Αλλά δεν είναι ώρα για την αυτομαστίγωση του Δυτικού κόσμου, που ήταν πάντα αυτό το μείγμα συμφέροντος και αξιών, και της φαντασιακής τους ευθυγράμμισης. Ο περιληπτικός όρος «Δύση» συνιστά, πράγματι, μια ιδεολογική σχηματοποίηση, και κατά συνέπεια ένα πολιτικό εργαλείο.
Ο Φράνσις Φουκουγιάμα σε πρόσφατη συνέντευξή του στην Washington Post προβλέπει ότι το τέλος του ουκρανικού δράματος θα σημάνει την «αναγέννηση της δημοκρατίας και της ελευθερίας» στον κόσμο. Ελπίζω να μη διαψευσθεί για δεύτερη φορά, σχετικά με το τέλος της Ιστορίας. Γιατί, αν διαψευσθεί ξανά, το σφάλμα του Φουκουγιάμα θα βρίσκεται όχι στο αν αλλά στο πώς η Ιστορία τελειώνει.
Ο Αλέξης Καλοκαιρινός είναι καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης
