Του Ανδρέα Ανδρέου*
Πλήθος πρωτοσέλιδων του ημερήσιου Τύπου βρίθει κατά καιρούς από ειδήσεις για την «παραβίαση της κυπριακής ΑΟΖ», την «χάραξη ελληνικής ΑΟΖ», τις «διεκδικήσεις της Τουρκίας επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας», αλλά και την πλέον πρόσφατη «επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Ιόνιο». Είναι, άραγε, σαφής η διάκριση των παραπάνω όρων ή μήπως η πλειονότητα των Ελλήνων πολιτών κατακλύζεται από τίτλους που ουδόλως δύναται να κατανοήσει;
Τα ζητήματα του δικαίου της θάλασσας καθορίζονται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από μία πολυμερή διεθνή Συνθήκη, εν ονόματι UNCLOS (United Nations Convention on the Law of the Sea). Στην εν λόγω Συνθήκη, η οποία κωδικοποιεί το διεθνές εθιμικό δίκαιο και έχει υπογραφεί από τα περισσότερα κράτη του κόσμου (η Τουρκία δεν συμπεριλαμβάνεται σε αυτά), προβλέπονται τέσσερις θαλάσσιες ζώνες, όπου ένα παράκτιο κράτος δικαιούται να έχει ή μπορεί να κηρύξει.
Οι θαλάσσιες ζώνες που προβλέπονται στην UNCLOS είναι οι εξής:
1. Αιγιαλίτιδα ζώνη
2. Συνορεύουσα ζώνη
3. Υφαλοκρηπίδα
4. Αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ)
Οι θαλάσσιες ζώνες μετριούνται από την ακτή του παράκτιου κράτους και κατά κανόνα η αιγιαλίτιδα ζώνη εκτείνεται έως και 12 ναυτικά μίλια (νμ), η συνορεύουσα ζώνη έως και 24 νμ, η υφαλοκρηπίδα από 200 έως 350 νμ, ενώ η ΑΟΖ εκτείνεται μέχρι τα 200 νμ.
Αντικείμενο συχνής σύγχυσης αποτελούν δύο νομικά χαρακτηριστικά που αφορούν τις παραπάνω θαλάσσιες ζώνες και είναι τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους σε εκάστη θαλάσσια ζώνη, καθώς και αν το κράτος έχει τις ως άνω θαλάσσιες ζώνες χωρίς να κινήσει κάποια νομική διαδικασία (αυτοδίκαια) ή πρέπει να τις κηρύξει. Κατά την UNCLOS, το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχία μόνο στην αιγιαλίτιδα ζώνη, ενώ στις λοιπές θαλάσσιες ζώνες (συνορεύουσα, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ) ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα. Η διαφορά είναι θεμελιώδης, αφού η κυριαρχία ενός κράτους επί της αιγιαλίτιδας ζώνης αποτελεί καθεστώς άσκησης κάθε νομικού δικαιώματος ενός κράτους, δηλαδή σαν να είναι έδαφος του κράτους, ενώ τα κυριαρχικά δικαιώματα παρέχουν στο παράκτιο κράτος σαφώς περιορισμένες δυνατότητες και είναι συγκεκριμένα, ανάλογα με τη θαλάσσια ζώνη.
Το έτερο ζήτημα που ανακύπτει είναι η ανάγκη ή όχι κήρυξης της θαλάσσιας ζώνης. Εκ των τεσσάρων θαλασσίων ζωνών, η αιγιαλίτιδα ζώνη (1) και η υφαλοκρηπίδα (3) είναι αυτοδίκαιες θαλάσσιες ζώνες, δηλαδή δεν απαιτούν κήρυξη, ενώ η συνορεύουσα ζώνη (2) και η ΑΟΖ (4) απαιτούν κήρυξη. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι το παράκτιο κράτος να κηρύξει την κάθε θαλάσσια ζώνη με συγκεκριμένα όρια, δεν διαθέτει την εν λόγω θαλάσσια ζώνη και το συγκεκριμένο θαλάσσιο τμήμα θεωρείται μέρος των διεθνών υδάτων, στερώντας από το παράκτιο κράτος τα κυριαρχικά δικαιώματα που αποκτά από την στιγμή που την κηρύξει.
Αδιαμφισβήτητα το καθεστώς που διαμορφώνεται στην Ελλάδα αναφορικά με την εφαρμογή των προνοιών της UNCLOS, δηλαδή την άσκηση των δικαιωμάτων μας, επηρεάζεται σημαντικά τόσο από τον χαρακτήρα του Αιγαίου ως ημίκλειστη θάλασσα, αλλά κυρίως της συμπεριφοράς του όμορού μας κράτους, της Τουρκίας. Η τουρκική εξωτερική πολιτική την καθιστά έναν εκ των πλέον συνήθη αρνητή των εθιμικών κανόνων του διεθνούς δικαίου, από τους οποίος βέβαια δεσμεύεται, υπό το πρίσμα των ιμπεριαλιστικών της επιδιώξεων.
Αφ’ ης στιγμής η διεθνής κοινότητα αδυνατεί (ή αρνείται) να επιδείξει άκαμπτη -έστω- ρητορική προς επιβολή της εφαρμογής του διεθνούς δικαίου, οι ΝΑΤΟϊκοί μας «σύμμαχοι» επιμένουν να διατηρούν μία χλιαρή στάση απέναντι στον γνωστό υπονομευτή της συμμαχίας, δεν μένει παρά να περιορίσουμε μόνοι μας την τουρκική βουλιμία. Θεμελιώδες και έσχατο έρεισμα των Ελλήνων πολιτών είναι η γνώση. Ως εκ τούτου, το παρόν άρθρο τίθεται στην διάθεση όσων επιθυμούν να κατανοήσου και να περιεργαστούν όσα γίνονται και γράφοντα, αλλά πρωτίστως να κρίνουν.
*Ο Ανδρέας Ανδρέου είναι φοιτητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
