Του Χαράλαμπου Γκότση*

Δεν προλάβαμε οι Νεοέλληνες να συνέλθουμε από το φόβο της εξάπλωσης του κορωνοιού, μας προέκυψε εσχάτως ένας ακόμη μεγαλύτερος φόβος, που προέρχεται από τις ανακοινώσεις των διαφόρων επιστημονικών ινστιτούτων και συναδέλφων οικονομολόγων για τη μελλοντική πορεία της οικονομίας. Η ανησυχία βέβαια είναι δικαιολογημένη, εφόσον επαληθευτούν τα αρνητικά σενάρια, αφού μια τέτοια εξέλιξη θα ωθήσει ένα σημαντικό τμήμα του λαού μας στην ανεργία, στη φτώχεια και στην κοινωνική εξαθλίωση. Η κατάσταση αποκτά μάλιστα δραματικό  χαρακτήρα, αν σκεφτεί κανείς ότι η χώρα μας μόλις άφησε πίσω της μια δεκαετή κρίση με τα γνωστά αποτελέσματα.

Και για μεν τον κορωνοιό ευθύνεται η αβεβαιότητα ως προς την εξέλιξή του και κυρίως από το γεγονός ότι ουδείς γνωρίζει πότε θα είναι έτοιμο το εμβόλιο και η φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπισή του. Μάλιστα, οι αντιφάσκουσες ανακοινώσεις εγνωσμένου κύρους ερευνητικών κέντρων, αντί να καθησυχάζουν, βάζουν μάλλον φωτιά στα προσανάμματα της υστερικής φοβίας που μας διακατέχει. Έτσι, ας το αποδεχθούμε για να ηρεμήσουμε: Λήξη συναγερμού στα ψυχολογικά μας, στις ανησυχίες των αγορών, των καταναλωτών και των επενδυτών, θα έχουμε μόνο με την ανακοίνωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ότι το εμβόλιο του Χ ινστιτούτου εγκρίνεται για την προληπτική χρήση του από τους πολίτες. Η παραγωγή του και η διοχέτευσή του σε όλες τις χώρες, χρειάζεται σίγουρα κάποιον χρόνο, αλλά αυτό έχει μικρή σημασία. Η πληροφορία είναι ικανή να καθησυχάσει τους πάντες, όταν το γεγονός είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσει.

Αξιοσημείωτο είναι, ότι η εμφάνιση του κορωνοιού ανέτρεψε βίαια πολλές από τις αυτονόητες (;) κατακτήσεις του σύγχρονου ανθρώπου. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα όπως η μεγάλη διείσδυση της ψηφιακής τεχνολογίας, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, η τεχνολογία blockchain, η χρήση μαθηματικών μοντέλων, πέραν των αλγορίθμων, που περιέχουν εκατοντάδες εξισώσεις και παραμέτρους για τις επιπτώσεις κάθε μεταβολής, τα τεράστια ποσά που διατίθενται στα ερευνητικά κέντρα κ.α., δημιούργησαν την πεποίθηση ότι είμαστε πλέον άτρωτοι σε κάθε είδους υποβολή ή έκτακτο, απρόβλεπτο γεγονός. Πρόκειται για μια τεράστια ψευδαίσθηση η οποία δεν εδράζεται σε κανένα ερευνητικό εύρημα ή εμπειρία του παρελθόντος. Απλά ο άνθρωπος έχει μια αποστροφή στην αποδοχή, ότι είναι δυνατό να του συμβεί κάποιο δυσάρεστο απρόοπτο γεγονός. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κυβερνήσεις.

Όπως συμπεραίνουν οι γνωστοί θεωρητικοί των οικονομικών κρίσεων C.M. Reinhart και K.S. Rogoff  στο βιβλίο τους“This Time Is Different: Eight Centuries of Financial Folly”         που εκδόθηκε το 2009, «οι κυβερνήσεις τείνουν να παραμελούν μακροπρόθεσμα τον έλεγχο πάνω στο χρηματοπιστωτικό τομέα, ώστε αργά η γρήγορα να καταλήγουν σε χρεοκοπία, όταν εμφανιστεί ένα απρόβλεπτο γεγονός». Η άποψη, ότι τα πράγματα είναι τώρα διαφορετικά και ότι αυτό δε μπορεί να συμβεί σε μας είναι η κυριαρχούσα, όχι μόνο σε ότι αφορά τον χρηματοπιστωτικό τομέα, αλλά και σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου. 

Όπως τώρα στην περίπτωση του κορωνοιού, έτσι και με την χρηματοοικονομική κρίση του 2008 κανείς δεν ήταν σε θέση να προβλέψει, τόσο την εμφάνισή της όσο και τις επιπτώσεις της. Για άλλη μια φορά διαπιστώσαμε, ότι οι μακροοικονομικές προβλέψεις, εξαρτώνται από μια σειρά αστάθμητους παράγοντες. Γι’ αυτές τις αβεβαιότητες χρειαζόμαστε όμως πληροφορίες, οι οποίες συμβάλλουν στη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Το μέγεθος της αβεβαιότητας από την άλλη είναι αδύνατο να το προσδιορίσει κανείς παρά μόνο να το μαντέψει. Ακόμη και οι πιο επιτυχημένες μέθοδοι υπολογισμού της αβεβαιότητας που έχουν μέχρι τώρα αναπτυχθεί, μπορεί να πλησιάζουν μεν το αποτέλεσμα απέχουν όμως να την προσδιορίσουν επακριβώς. 

Το μάθημα που πήραμε από την πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση, η οποία οδήγησε σε μια ασυνήθιστα  μεγάλη πτώση της οικονομικής δραστηριότητας, είναι σαφές: Η αβεβαιότητα σχετικά με τις μελλοντικές οικονομικές εξελίξεις είναι μεγαλύτερη από εκείνη που υπέθετε κανείς μέχρι τότε. Αυτό ισχύει κυρίως όταν έχουμε να κάνουμε με ένα απρόβλεπτο μεγάλο γεγονός.

Έτσι και οι προβλέψεις, με τα πιθανά σενάρια για την εξέλιξη των οικονομικών και στην περίπτωση του έκτακτου γεγονότος του κορωνοιού, βασίζονται σε αβεβαιότητες το μέγεθος των οποίων ανατρέπεται από εβδομάδα σε εβδομάδα. Ο καταιγισμός αυτή τη φορά από επίσημους διεθνείς φορείς με αρνητικά νούμερα για την εξέλιξη του ΑΕΠ της χώρας σε επίπεδα άνω του 10%, δικαιολογημένα δημιουργούν αισθήματα φοβίας στους πολίτες, οι οποίοι βλέπουν το μέλλον τους να απειλείται.

Είναι συνεπώς ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε, ότι έκτακτα γεγονότα συνέβησαν και θα συμβαίνουν και στο μέλλον. Θα μας αιφνιδιάζουν και θα μας θυμίζουν πόσο αδύναμοι είμαστε κυρίως απέναντι στη φύση. Αφού λοιπόν ούτε να τα προλάβουμε, ούτε και να υπολογίσουμε τις επιπτώσεις τους μπορούμε, είναι φρόνιμο να προετοιμάσουμε τους θεσμούς μας για παν ενδεχόμενο. Όπως για παράδειγμα δε γνωρίζουμε πότε θα γίνει ένας σεισμός, φροντίσαμε όμως να θωρακίσουμε τη χώρα με την κατάλληλη αντισεισμική νομοθεσία, έτσι και τώρα στην περίπτωση της μεγάλης πανδημίας του κορωνοιού, είναι ανάγκη να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας της χώρας, του οποίου η χρησιμότητα αναδείχθηκε περίτρανα στην επιτυχή αντιμετώπιση αυτής της κρίσης.

*Καθηγητής Οικονομικών, τ. Πρόεδρος Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς