Ευριπίδης και πάλι στα γερμανικά

Ποιος είναι ο Ραούλ Σροτ; Ένας Αυστριακός συγγραφέας και μεταφραστής. Ο πατέρας του ήταν εμπορικός αντιπρόσωπος στο εξωτερικό κι έτσι ο γιος έγινε πλάνητας, από την Τύνιδα και τη Ζυρίχη ως την Ιρλανδία και τις αυστριακές βουνοκορφές. Πλάνητας και στον χώρο του πνεύματος, με πλούσιο συγγραφικό έργο και πολλές αναδιφήσεις στα αρχαία κείμενα. Ο Σροτ μετέφρασε από την αρχή την Ιλιάδα και δημοσίευσε το έργο «Η πατρίδα του Ομήρου», στο οποίο υποστήριξε ότι ο αρχαίος ποιητής ήταν ένας ευνούχος γραφέας στην αυλή του καταρρέοντος ασσυριακού κράτους τον 7ο αιώνα προ Χριστού.

Ο Σροτ μετέφρασε τη Θεογονία του Ησιόδου δημοσιεύοντάς την με ένα δοκίμιο για την καταγωγή των Μουσών, που κατά τη γνώμη του έλκουν την καταγωγή τους από τον πολιτιστικό χώρο της Βόρειας Συρίας. Εννοείται ότι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι επιστήμονες έχουν απορρίψει κατηγορηματικά τις προσπάθειες αυτού του μη ειδικού επιστήμονα να μεταθέσει το λίκνο του ελληνικού πολιτισμού προς Ανατολάς. Ωστόσο οι ερμηνείες του Σροτ απηχούν την ανάγκη της εποχής μας να ξεπεραστεί ο ανταγωνισμός Ανατολής και Δύσης και να «εφευρεθεί» μια κοινή πνευματική καταγωγή.

Η αυτόνομη λογική της βίας

Τώρα ο Σροτ κυκλοφόρησε σε νέα γερμανική μετάφραση τις τραγωδίες του Ευριπίδη Ηλέκτρα, Ορέστης, Άλκηστις και Βάκχες υπό τον κοινό τίτλο «Τα μεγάλα δραματικά έργα». Αυτή τη φορά ευτυχώς χωρίς συνοδευτικό δοκίμιο για τις πνευματικές απαρχές του Ευριπίδη! Στην ουσία ο τόμος συγκεντρώνει παλιότερες μεταφραστικές αποδόσεις του συγγραφέα, ορισμένες από τις οποίες έχουν ανέβει ήδη στο θέατρο. Και γιατί τώρα ο αρχαίος τραγικός; «Ο Ευριπίδης», είπε ο Σροτ σε πρόσφατη συνέντευξη του, «παρατήρησε με μεγάλη προσοχή τι συμβαίνει στους ανθρώπους όταν εξατομικεύονται, πώς λειτουργούν τα συναισθήματα και πώς αλλάζουν τον άνθρωπο. Σηματοδοτεί με το έργο του την απαρχή της δικής μας σύγχρονης εποχής, αλλά και της εξέλιξης του ατόμου και της δημοκρατίας.»

Με άλλα λόγια πρόκειται για τη γνωστή γοητεία που ασκεί και σήμερα ο Ευριπίδης, καθώς τα πρόσωπα των έργων του δεν είναι ήρωες, όπως στον Αισχύλο και τον Σοφοκλή, αλλά άνθρωποι με βάσκανη μοίρα και ραγισμένη ψυχή, άνθρωποι με πολλές αρετές και πολλές κακίες. Η εκδίκηση και η βία είναι διαρκώς επανερχόμενα μοτίβα. Όπως παρατηρεί στον επίλογο της μετάφρασης ο καθηγητής Γερμανικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης Όλιβερ Λούμπριχ: «Το ζήτημα είναι η πράξη της εκδίκησης και οι συνέπειές της, δηλαδή η αυτόνομη λογική της βίας.»

Η βία ακυρώνει τη δύναμη της λογικής και κάνει τον άνθρωπο έρμαιο της πτώσης. Να ένα από τα πολλά στοιχεία του τραγικού έργου του Ευριπίδη που τον καθιστά συναρπαστικό συγγραφέα μέχρι σήμερα. Έτσι και το πλήθος εκραγεί και η λαϊκή οργή θεριέψει, λέει κάπου, τότε είναι σαν να πρέπει να σβήσεις με τα χέρια μιαν αχαλίνωτη φωτιά. Στη φαντασία του σημερινού αναγνώστη παρελαύνουν αδόκητα εικόνες ανεξέλεγκτης βίας σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Εξάλλου μια επανέκδοση τραγωδιών του Ευριπίδη στα γερμανικά σημαίνει ότι υπάρχει και ένα αντίστοιχο κοινό που γοητεύεται πάντα από τα αρχαία κείμενα.

Το ίδιο αρχαίο υλικό

Για τον μεταφραστή Σροτ το ζητούμενο από την αντιπαράθεση με το αρχαίο κείμενο ήταν η σημερινή του απόδοση να λειτουργεί όπως και το πρωτότυπο στο αρχαίο θέατρο. Γι’ αυτό και συνειδητά εγκαταλείπει τα «κλασσικά γερμανικά των Γκαίτε-Σίλερ-Βίνκελμαν», όπως τα αποκαλεί χαρακτηριστικά, για να φτιάξει το δικό του γλωσσικό μίγμα με πάθος και πολλές καθημερινές εκφράσεις του σήμερα.

Όπως και άλλες μεταφράσεις του Σροτ, έτσι κι αυτές του Ευριπίδη είναι άπιστες και ερεθιστικές. Δεν εκλαμβάνουμε τις φαντασμαγορίες του Σροτ για τις ανατολικές προσμίξεις του ελληνικού πολιτισμού και τις μεταφράσεις του ως προδοσία μιας μαρμαρωμένης παρακαταθήκης. Τις βλέπουμε περισσότερο σαν επίκαιρη αναμόχλευση, εφήμερη ανάγνωση του ίδιου αρχαίου υλικού που πιστοποιεί για πολλοστή φορά τη σημασία του.

Πηγή: DW - Σπύρος Μοσκόβου