Ένα ακόμα ανεξίτηλο στίγμα των ναζιστικών θηριωδιών, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και διεθνώς, αποτελεί το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων, δηλαδή η ολοκληρωτική καταστροφή του χωριού των Ανωγείων στο Ρέθυμνο της Κρήτης με τη σφαγή 25 κατοίκων στις 13 Αυγούστου 1944 από τις γερμανικές κατοχικές δυνάμεις κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ήταν η τρίτη ιστορικά καταστροφή του χωριού μετά από αυτές του Ιουλίου του 1822 κατά την Ελληνική Επανάσταση και του Νοεμβρίου του 1867 κατά την Μεγάλη Κρητική Επανάσταση. Το λεγόμενο και Γ' ολοκαύτωμα των Ανωγείων διήρκεσε από τις 13 Αυγούστου 1944, έως και την 5η Σεπτεμβρίου 1944.
Όπως ανέφερε ο δήμαρχος Ανωγείων Σωκράτης Κεφαλογιάννης, «λίγο πριν την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τα Ανώγεια ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης με περισσότερες από 900 κατοικίες και πληθυσμό που άγγιζε, αν δεν ξεπερνούσε τις 4.000 ψυχές. Όπως όλη η Κρήτη έτσι και τ’ Ανώγεια είχαν ζήσει μόλις μισό αιώνα ελευθέρου και ειρηνικού βίου για πρώτη φορά στην ιστορία τους. Αυτό επέτρεψε στους Ανωγειανούς να αναπτύξουν την κτηνοτροφία, την παραγωγή φημισμένων υφαντικών προϊόντων και μια σχεδόν αυτάρκη γεωργία που συντέλεσαν στη συσσώρευση ενός αξιόλογου υλικού πλούτου, ο οποίος εδραίωσε τη φήμη ενός ονομαστού και δυναμικού χωριού της Κρήτης. Μετά την ατιμωτική συνθηκολόγηση και την παράδοση της χώρας στους Γερμανούς οι Κρήτες σύσσωμοι έγραψαν για 11 μέρες, από τις 20-31 Μαΐου 1941, μια από τις θρυλικότερες εποποιίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τη Μάχη της Κρήτης».
Οι Ανωγειανοί στην πρώτη γραμμή
Οι Ανωγειανοί βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα, πολέμησαν για την υπεράσπιση του Ηρακλείου και στη μάχη του Λατζιμά στο Ρέθυμνο «…Σαν τα γεράκια χύνονται σαν τα πουλιά πετούνε και την αυγή στου Λατζιμά τους Γερμανούς χτυπούνε…». Από την αρχή της Γερμανικής Κατοχής αναβίωσαν στ' Ανώγεια όλες οι μεγάλες αξίες των επαναστατικών παραδόσεών τους. Πολύ γρήγορα το χωριό γίνεται φιλόξενος τόπος πολλών Αυστραλών, Νεοζηλανδών και Εγγλέζων που φυγαδεύονται από τα νότια παράλια εκτός Κρήτης. Οι Ανωγειανοί οργάνωσαν αξιόμαχες αντάρτικες ομάδες όπως η ΕΟΑ, «Ο ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ», και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης για την αποτίναξη της φασιστικής κατοχής.
Άποψη των Ανωγείων μετά την καταστροφή τους - wikipedia
Τα Ανώγεια κέντρο αντίστασης
Τα Ανώγεια γίνονται πάλι μεγάλο κέντρο αντίστασης κατά των Γερμανών, κέντρο της αγγλικής κατασκοπείας στην Κρήτη και σταθμός διακομιδής του Γερμανού στρατηγού Κράιπε, τον οποίο απήγαγαν οι Άγγλοι αντάρτες σε συνεργασία με Κρήτες και φυγάδευσαν στη Μέση Ανατολή. Συνέλαβαν δε στις 7 Αυγούστου και εκτέλεσαν 8 Γερμανούς και Ιταλούς που με επικεφαλής τον λοχία φρούραρχο του Γενί Καβέ είχαν συλλάβει στα Ανώγεια ενενήντα περίπου γυναικόπαιδα. Στις 8 Αυγούστου είχαν ακόμη κάνει μια από τις σημαντικότερες αντιστασιακές ενέργειες κατά των Γερμανών, το Σαμποτάζ στην Δαμάστα. Από τα μέσα του 1944 φαινόταν ότι το αποτέλεσμα του πολέμου είχε ήδη κριθεί και τα γερμανικά στρατεύματα άρχισαν να εγκαταλείπουν την ανατολική Κρήτη και να συγκεντρώνονται στην περιοχή των Χανίων.
Η αποχώρηση αυτή συνδέθηκε με φοβερές καταστροφές χωριών, εκτελέσεις και βιαιοπραγίες με διάφορες προφάσεις. Ο πραγματικός σκοπός των Γερμανών ήταν να διασφαλίσουν την αποχώρησή τους και να ερημώσουν πολλές περιοχές της Κρήτης ως τιμωρία γιατί η ψυχή των κατοίκων τους δεν είχε γονατίσει ούτε στις ζοφερότερες μέρες του αγώνα. Την 12η Αυγούστου 1944 δύο γερμανικά τάγματα του 65ου Συντάγματος μεταφέρθηκαν με 30 αυτοκίνητα στο χωριό Σείσαρχα, τρία χιλιόμετρα πριν τ΄ Ανώγεια, με διοικητή τον ταγματάρχη Μάρτεν. Οι Ανωγειανοί σκοποί αντιλήφθηκαν τους Γερμανούς και με το σύνθημα, «Τράγοι στ΄ αμπέλια», ειδοποίησαν τους κατοίκους και όλοι οι άντρες που βρίσκονταν στο χωριό έφυγαν προς τα βουνά. Μαζί πρόλαβαν και έφυγαν πολλά γυναικόπαιδα. Οι Γερμανοί έφτασαν με τα πόδια στ΄ Ανώγεια, τα κύκλωσαν με διπλό κλοιό και εγκατέστησαν φυλάκια στους γύρω λόφους. Όταν άρχισε να ξημερώνει η 13η Αυγούστου οι Γερμανοί στρατιώτες άρχισαν να εισβάλουν στο χωριό από διάφορες κατευθύνσεις, πυροβολώντας στον αέρα για εκφοβισμό. Ύστερα συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους στην πλατεία Αρμί.
Η ναζιστική διαταγή για την καταστροφή
Σύντομα μετά που τα νέα της επίθεσης στην Δαμάστα έφτασαν στον Στρατηγό της Βέρμαχτ Φρίντριχ-Βίλχελμ Μύλλερ, το διοικητή της Κρήτης που έναν χρόνο πριν είχε οργανώσει το ολοκαύτωμα της Βιάννου, εξέδωση της εξής διαταγή:
«Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρο της Αγγλικής Κατασκοπείας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του Λοχία Φρούραρχου ΓΕΝΗ ΚΑΒΕ κι της υπό αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον οι απαγωγείς με τον Φον Κραϊπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια ΔΙΑΤΑΣΣΟΜΕΝ ΤΗΝ ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεση παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου.
Χανιά 13 Αυγούστου 1944
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Χ. ΜΥΛΛΕΡ»
H διαταγή στα αγγλικά όπως αναγράφεται στο μνημείο - wikipedia
Το χρονικό της σφαγής
Νωρίς το πρωί στις 13 Αυγούστου 1944, γερμανικά τάγματα του 65ου συντάγματος/22. Μεραρχίας Προσγείωσης από Αέρος με ισχύ περίπου 2000 ανδρών κινήθηκαν προς τα Ανώγεια. Σκοποί στα διπλανά χωριά του παρατήρησαν και ειδοποίησαν τους Ανωγειανούς, επιτρέποντας στους άντρες να καταφύγουν στα βουνά για ασφάλεια. Μπαίνοντας στο χωριό, οι γερμανικές δυνάμεις συγκέντρωσαν τις γυναίκες και τα παιδιά και τα μετέφεραν στο Πέραμα. Εκεί, περίπου 30χλμ μακριά, οι γυναίκες και τα παιδιά διασπάρθηκαν στα γειτονικά χωριά της περιοχής του Μυλοποτάμου. Περίπου 25 άτομα, συμπεριλεμβανομένων των γυναικών, ηλικιωμένων και αναπήρων, που αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, εκτελέστηκαν. Τα σπίτια συστηματικά λεηλατήθηκαν, κάηκαν και τελικά δυναμιτίστηκαν. Η λεηλασία των Ανωγείων διήρκεσε από τις 13 Σεπτεμβρίου έως τις 5 Σεπτεμβρίου του 1944 μετατρέποντας τα Ανώγεια σε σωρούς από μπάζα. Κάθε νύχτα, οι Γερμανοί υποχωρούσαν στα Σίσαρχα. Τα υποζύγια επιτάχθηκαν για να μεταφέρουν τα λάφυρα στα Σίσαρχα, όπου έμπαιναν σε φορτηγά και μεταφέρονταν στις πόλεις.
Περίπου 2500 γυναίκες και παιδιά εκτοπίστηκαν από το χωριό Έχοντας χάσει όλα τους τα υπάρχοντα, αναγκάστηκαν να ζήσουν υπό απόλυτη φτώχεια και κατάφεραν να επιβιώσουνμόνο χάρη στην αλληλεγγύη των κατοίκων των γύρω χωριών, που σε πολλές περιπτώσεις τους φιλεξένησαν για χρόνια.
Σύμφωνα με μια αναφορά που συντάχθηκε εκ μέρους του ελληνικού κράτους το 1945, από τα 940 σπίτια στα Ανώγεια, κανένα δεν έμεινε άθικτο. Το καινούργιο σχολείο επίσης είχε καταστραφεί και οι τρεις εκκλησίες είχαν μετατραπεί σε στάβλους. Τα μιτάτα γύρω από το χωριό κατεδαφίστηκαν και όλα τα ζώα (κυρίως πρόβατα και κατσίκες) κατασχέθηκαν.
Επακόλουθα
Η λεηλασία και το κάψιμο του χωριού απογύμνωσαν οικονομικά του Ανωγειανούς και τους άφησαν έρημους. Όμως φαίνεται πως η τραυματισμένη ψυχική τους δύναμη διέθετε αποθέματα. Πολλοί ζήτησαν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους σε άλλους τόπους και περιοχές της Κρήτης. Οι περισσότεροι όμως επέστρεψαν στον γενέθλιο τόπο τους και μέσα από χιλιάδες στερήσεις δυσκολίες κι αφάνταστες καιρικές συνθήκες ξεκίνησαν με υποτυπώδη μέσα να ξαναστήνουν σπιτικό και να οργανώνουν ξανά τη ζωή.
Μια νέα μικρή εποποιία επιτέλεσαν κατά τα επόμενα χρόνια οι Ανωγειανοί, έναν νέον ειρηνικό άθλο αυτή τη φορά, αυτόν της παλινόρθωσης της ζωής.
Ο Φρίντριχ-Βίλχελμ Μύλλερ το 1944 - wikipedia
Έγκλημα και τιμωρία
Το 1945, ο Μύλλερ συνελήφθη από τον Κόκκινο Στρατό στην Ανατολική Πρωσία κατά την υποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων. Μετά τον πόλεμο, δικάστηκε από ελληνικό στρατοδικείο για εγκλήματα πολέμου. Το 1946, ο Μίλερ καταδικάστηκε από ελληνικό δικαστήριο στην Αθήνα για σφαγές ομήρων για αντίποινα. Καταδικάστηκε σε θάνατο στις 9 Δεκεμβρίου 1946 και εκτελέστηκε δια τυφεκισμού στις 20 Μαΐου 1947, μαζί με τον πρώην στρατηγό των δυνάμεων αλεξιπτωτιστών Μπρούνο Μπράουερ, στην επέτειο της γερμανικής εισβολής στην Κρήτη.
Τα Ανώγεια ανακηρύχθηκαν μαρτυρικό χωριό με το Προεδρικό Διάταγμα 399 (ΦΕΚ 277/16.12.1998). Σήμερα, μια ανάγλυφη αναμνηστική πλάκα με την διαταγή του Μύλλερ βρίσκεται στην κεντρική πλατεία.
Τιμήθηκε η «μαύρη» επέτειος για το ολοκαύτωμα των Ανωγείων από τους ναζί
H 77η «μαύρη» επέτειος του ολοκαυτώματος Ανωγείων από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής τιμήθηκε στην ιστορική πόλη. Πολίτες και επίσημοι τίμησαν τη μνήμη των Πατριωτών Αγωνιστών, που άφησαν πολυσήμαντες παρακαταθήκες στους νεότερους, όπως ανέφερε ο περιφερειάρχης Κρήτης Σταύρος Αρναουτάκης.
Η επέτειος τιμήθηκε από τον κλήρο, τις αρχές, την Περιφέρεια Κρήτης, Τοπική Αυτοδιοίκηση, θεσμικούς εκπροσώπους ένοπλες δυνάμεις, σώματα ασφαλείας, με την συμμετοχή κατοίκων της περιοχής. Την κυβέρνηση εκπροσώπησε ο υφυπουργός Υποδομών και Μεταφορών Γιάννης Κεφαλογιάννης, ενώ παρέστησαν και οι βουλευτές Ανδρέας Ξανθός από το ΣΥΡΙΖΑ, Βασίλης Κεγκέρογλου από το ΚΙΝΑΛ και ο δήμαρχος Ανωγείων Σωκράτης Κεφαλογιάννης μαζί με δημάρχους της Κρήτης.
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
